...

Kształtowanie postaw
Wychowanie do wartości

Wiesława Mądrowska

Wychowanie do wartości to kierunek, który obecnie jest mocno osadzony w polityce oświatowej państwa. W ogłoszonych na obecny rok szkolny priorytetach wychowanie do wartości zajmuje ważne miejsce. Edukacja przedszkolna, a właściwie wychowanie przedszkolne, jak sama nazwa wskazuje, głównie bazuje na wychowywaniu dzieci, czyli przekazywaniu tego, co pomoże im właściwie funkcjonować w otoczeniu przedszkolnym, domowym, a następnie w szkolnym, rówieśniczym i życiu dorosłym.

 

Wychowanie do wartości, na poziomie edukacji przedszkolnej, w szczególności rozróżnianie dobra od zła, kształtowanie charakteru, postaw, ma miejsce od dawna. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego treści te przejawiają się w wielu jej obszarach. Jednymi z celów wychowania przedszkolnego są: „budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe”, „wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, taniec, śpiew, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne”, „kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej”.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego określa wprost treści, które odnoszą się do wartości ogólnych kształtujących postawy i charakter młodego człowieka. Są to następujące zapisy, np.:

• dziecko grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy,
• dziecko wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, a także że nie należy wyszydzać i szykanować innych,
• dziecko rozumie potrzebę poszanowania odmienności i autonomii drugiego człowieka,
• dziecko dba o swoje zdrowie; zaczyna orientować się w zasa-
• dach zdrowego żywienia i zdrowego trybu życia,
• dziecko wie, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umie o nią poprosić,
• dziecko wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, na festynie, na przedstawieniu, w teatrze, w kinie,
• dziecko zna swoje prawa i obowiązki,
• dziecko wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa, zna godło i flagę państwową, zna polski hymn i wie, że Polska należy do Unii Europejskiej,
• dziecko wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa.

Zanim jednak szerzej zajmiemy się wychowaniem ku wartościom, przypomnijmy, jak przebiega rozwój moralny dziecka. Otóż znany pedagogom psycholog dziecięcy Piaget wyodrębnił dwa stadia rozwoju moralnego, wskazując jednocześnie, że mają one związek z rozwojem społecznym. Dzieci w wieku przedszkolnym uważają, że coś jest dobre lub złe, bo rodzi określone konsekwencje. Na tym etapie rozwojowym ma miejsce automatyczne posłuszeństwo dzieci wobec zasad, bez rozumowania czy też oceniania. Zależność ta wynika z uczenia się w konkretnych sytuacjach, gdzie dominuje myślenie przyczynowo-skutkowe i konkretno-obrazowe.

O powodzeniu w kształtowaniu się pożądanej postawy moralnej, np. kształtowanej według treści podstawy programowej, gdzie jest jasno określone, co dziecko powinno osiągnąć, kończąc edukację, decyduje spójność wychowawcza. Jeśli okazuje się, że zasady postępowania są takie same zarówno w środowisku przedszkolnym, jak i domowym, maluchy przenoszą te zachowania, wiedząc, że spotka je za nie określona nagroda, czy też odrzucają konkretne złe zachowania, wiedząc, że czeka je za to kara.

Bardzo ważnym elementem kształtowania się pojęć moralnych u dzieci jest wprowadzanie dyscypliny. Nie chodzi tutaj o surowe czy też zasadnicze traktowanie dziecka,  ale o zachowanie konsekwencji w wychowaniu. Nadmierne pobłażanie bądź niespójność w metodach wychowawczych poszczególnych członków rodziny czy też personelu przedszkola powodują zagubienie. Dzięki konsekwencji w wychowaniu lub, jak kto woli, dyscyplinie mały człowiek otrzymuje poczucie bezpieczeństwa i ma możliwość życia w zgodzie ze standardami przyjętymi w domu, przedszkolu, grupie.

Okres przedszkolny to pierwszy etap kształtowania się pojęć moralnych u dzieci. Jednocześnie jest to bardzo ważny okres w życiu człowieka, będący podstawą do dalszego kształtowania się postaw moralnych, oceniania ich i wartościowania. Z chwilą, kiedy dziecko nabywa więcej doświadczeń, zaczyna się orientować w szerszej rzeczywistości, kiedy posiada zdolność myślenia abstrakcyjnego, zapoczątkowuje się też względnie trwała postawa moralna, czyli drugi etap rozwoju moralnego.

 

Rozwój moralny młodego człowieka jest w pełni uzależniony od warunków, w jakich jest kształtowana postawa moralna poszczególnych osób. To, czy młodzi ludzie będą potrafili odróżniać dobro od zła i będą posiadali wysoką wrażliwość moralną, zależy od rozwiniętej u nich dojrzałości moralnej. Wiadomo, że postawa moralna kształtuje się przez lata, a wychowanie przedszkolne ze względu na okres rozwojowy człowieka jest początkiem tego rozwoju. Toteż rola nauczyciela i wszystkich osób, które biorą udział w procesie wychowawczym, jest ogromna. Każdy wychowawca ma nie tylko nauczyć dzieci odróżniania dobra od zła, dostarczać rzetelnej wiedzy o tym, na czym polega czynienie dobra lub wyrządzanie zła, ale przede wszystkim pozytywnie wpływać swoim przykładem na kształtowanie u młodych ludzi konkretnych zachowań i postaw moralnych. Bezsporne jest twierdzenie, że wychowanie moralne jest wychowaniem do wartości ogólnych, które powinny kształtować prawidłowe rozumienie dobra, prawdy i piękna. Dobroć jako wartość ma wiele cech charakterystycznych, takich jak: ciepło, serdeczność, czujność, gotowość służenia innym, bycie pracowitym, życzliwym, pomocnym. Wszystkie te wartości są fundamentem, na którym można budować osobowość człowieka pozytywnie nastawionego do świata.

Tymczasem otaczająca nas rzeczywistość jest coraz trudniejsza. Niedocenianie wartości wychowania moralnego prowadzi do wzrostu zjawiska brutalizacji życia, a także innych przejawów patologii społecznej w postaci agresji, nietolerancji, znieczulicy. Tak właśnie dzieje się w rodzinach, grupach rówieśniczych i niestety także w placówkach oświatowych, gdzie nie poświęca się dostatecznie dużo uwagi działaniom profilaktycznym i pracy wychowawczej.

Wychowanie jest procesem wielopłaszczyznowym i długotrwałym, a zwłaszcza wychowanie do wartości. O ukształtowaniu człowieka pod względem moralnym będziemy mogli powiedzieć wtedy, kiedy urzeczywistnią się w nim pożądane wartości, kiedy staną się integralnymi elementami jego osobowości. Z punktu widzenia dobra ogólnego pożądani są ludzie sprawiedliwi, prawi, uczciwi, dobrzy, odpowiedzialni, a przez to piękni. W dzisiejszym świecie istnieje zapotrzebowanie na wartości moralne, bez których świat nie jest w stanie istnieć normalnie, a dzięki którym człowiek staje się naprawdę ludzki. Z pewnością o takie ukształtowanie młodego człowieka chodzi ministerstwu, skoro wychowanie do wartości uczyniło jednym z priorytetów. Przedszkole, jako początkowa część systemu edukacji, ma wiele w tej kwestii do zrobienia, a mianowicie zapoczątkowuje proces kształtowania się postaw i wychowania do wartości.

Dzieci w wieku przedszkolnym uważają, że coś jest dobre lub złe, bo rodzi określone konsekwencje. Na tym etapie rozwojowym ma miejsce automatyczne posłuszeństwo dzieci wobec zasad, bez rozumowania czy też oceniania.

Jednak powszechnie uważa się, że mamy kryzys wartości, bowiem współczesność jest dość ciekawa, ale przez to również trudna. Jesteśmy świadkami wojen, kataklizmów, ataków terrorystycznych, jednocześnie sami degradujemy środowisko, niszczymy przyrodę i samych siebie. Wszystko to powoduje, że jesteśmy podejrzliwi, nieufni w stosunku do drugiego człowieka, poddajemy weryfikacji zasady i normy moralne, w których zostaliśmy wychowani. Świat wokół nas jest pełny frustracji, z którą z trudnością radzimy sobie my – dorośli, a przez to cierpią nasze dzieci.

Zachodzące przemiany społeczne, niestabilna sytuacja gospodarcza pogłębiają kryzys rodziny. Praktycznie codziennie słyszymy o protestach, w ostatnim czasie w szczególności kobiet, co na pewno przekłada się na zachwianie się poczucia bezpieczeństwa, które przecież jest wartością podstawową. Efektem tak niekorzystnych zjawisk jest rozczarowanie i niezadowolenie większości młodych Polek, które nie decydują się na urodzenie dziecka. Na uwagę zasługuje niepokojące obniżanie się wskaźnika urodzeń (w ciągu ostatniej dekady aż o ponad 40%) powodującego największy w naszej historii niż demograficzny, który widać już w szkołach podstawowych. A przecież dzieci to największa wartość każdego narodu. Ale na szczęście nie nam przychodzi rozwiązywać ten problem, pozostawmy go rządzącym, naszym zadaniem jest pracować z dziećmi, jednak trzeba mieć świadomość, że kadra przedszkola i rodzice to część społeczeństwa, która niestety odczuwa skutki niekorzystnych przemian społeczno-gospodarczych. Wszystkie niekorzystne zmiany cywilizacyjne mają ogromny wpływ nie tylko na jakość życia polskich rodzin, ale także na wychowanie dzieci i młodzieży w tych rodzinach. Co zatem robić, aby nie poddać się kryzysowi wartości?

W odpowiedzi na to pytanie powinniśmy uświadomić sobie ważną kwestię: człowiek, jako istota myśląca, ma możliwość wyboru. W przypadku wartości jest to wybór z pozoru bardzo prosty – pomiędzy dobrem a złem. Jednak nie wszyscy tak samo pojmujemy dobro i zło. Różnice kulturowe wyznaczające podstawowe ramy wartości są tak wielkie, że czasami prowadzą do poważnych konfliktów.

Każdy wychowawca ma nie tylko nauczyć dzieci odróżniania dobra od zła, dostarczać rzetelnej wiedzy o tym, na czym polega czynienie dobra lub wyrządzanie zła, ale przede wszystkim pozytywnie wpływać swoim przykładem na kształtowanie u młodych ludzi konkretnych zachowań i postaw moralnych

Polska, jako kraj posiadający najstarszą konstytucję w Europie, deklaruje hołdowanie wartościom uniwersalnym. W preambule naszej konstytucji wyraźnie wskazano uniwersalne wartości, którym wszyscy powinniśmy być wierni. Podmiotowość ludzka wynika z dążenia do prawdy, sprawiedliwości, dobra, piękna, wolności, solidarności i godności ludzkiej. Źródłem wyżej wymienionych ogólnoludzkich wartości, zgodnie z konstytucją, może być Bóg. Oznacza to, że ustawodawca preferuje także inne (niechrześcijańskie) źródła propagujące te wartości. Nasza konstytucja wyraźnie preferuje prawo demokracji, tolerancji i równości wszystkich obywateli. Jednak w praktyce jest różnie. Powszechna opinia o Polakach nie jest zbyt pochlebna, przez inne narody jesteśmy postrzegani jako mało tolerancyjni, staroświeccy, ksenofobiczni. Równie słabo wypadamy w rankingach krajów najbardziej dobroczynnych, w najnowszym sklasyfikowano Polskę na 109. miejscu wśród 160 krajów świata. Nie jest więc najlepiej z wychowaniem w duchu wartości uniwersalnych.

W obliczu takiej sytuacji może bardziej zrozumiałe są powody, dla których ministerstwo uczyniło wychowanie do wartości podstawowym kierunkiem polityki oświatowej państwa w tym roku szkolnym. Znacząca wydaje się tutaj rola nauczyciela, która polega przede wszystkim na realizacji programów wychowania przedszkolnego oraz programów wychowawczych w oparciu o cele i treść wskazane w podstawie programowej.

https://www.gov.pl/web/niezagubdzieckawsieci/ofiara-czy-sprawca-cyberprzemoc-rowiesnicza 

https://www.ore.edu.pl/2020/01/nie-zagub-dziecka-w-sieci-kampania-ministerstwa-cyfryzacji-i-nask/

https://wartowiedziec.pl/serwis-glowny/styl-zycia/53415-nie-zagub-dziecka-w-sieci-specjalna-akcja-ministerstwa-cyfryzacji-dla-rodzicow

https://www.gov.pl/web/niezagubdzieckawsieci/fomo---efekt-uboczny-pandemii

https://www.gov.pl/web/niezagubdzieckawsieci/jak-madrze-kontrolowac-aktywnosc-swoich-pociech-w-sieci

 

KOMPETENCJE CYFROWE – KORZYŚCI    Wiesława Mądrowska

Kompetencje cyfrowe to m.in. poszukiwanie i przetwarzanie wiedzy z wykorzystaniem technologii multimedialnej. Istnieje wiele programów, z których mogą korzystać nauczyciele prowadzący zajęcia i rodzice w czasie zabawy z dziećmi w domu. Przetwarzanie informacji z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych może stanowić znaczącą wartość edukacyjną i kulturową, jeśli umiejętnie się z niej korzysta. Technologie cyfrowe uczą kreatywności oraz logicznego myślenia. Dzięki narzędziom i programom cyfrowym dzieci aktywnie uczestniczą w zajęciach. Internet pozwala na bardzo efektywne przyswajanie nowych tematów.  Istotny jest dobór odpowiednich zasobów (serwisy WWW, gry, aplikacje edukacyjne) oraz ich odpowiedzialne i bezpieczne wykorzystanie.

Kompetencje cyfrowe to nie tylko laptop, smartfon czy tablet. To przede wszystkim rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, motywowanie do poszukiwania przez dzieci odpowiedzi na nurtujące je problemy w sposób dla nich ciekawy, angażujący do działania. Edukacja medialna z jednej strony jest źródłem wiedzy i rozrywki, z drugiej natomiast niesie wiele zagrożeń dla dziecka. Dobrze więc, aby zdawało ono sobie z nich sprawę.

Istnieje wiele możliwości realizacji edukacji medialnej na etapie przedszkolnym, nie tylko w ujęciu bezpośredniej edukacji dzieci, ale także poprzez szkolenie nauczycieli i rodziców. W przedszkolu oczywiście kształcenie kompetencji cyfrowych ma formę zabawy. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby i w ten sposób szkolić nauczycieli oraz rodziców – na ogół są to przecież ludzie młodzi, głęboko związani z tą technologią. Nauczyciele często korzystają z zasobów internetowych w zakresie pozyskiwania materiałów pozwalających na opracowanie własnych programów edukacji cyfrowej. Pomocne materiały można znaleźć na stronie Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę. W zakładce „Baza wiedzy” mamy informacje „dla profesjonalistów” i „dla rodziców”. Znajduje się też tam serwis internetowy zawierający animacje, gry oraz piosenki tłumaczące najmłodszym zasady bezpiecznego korzystania z sieci. Korzystając z serwisu Necio.pl, dzieci dowiedzą się, czym jest Internet, jak komunikować się z innymi, używać poczty e-mail, wybierać bezpieczne strony WWW. Maluchy poznają także Sieciaki (bohaterów serwisu Sieciaki.pl) – dzieciaki, które potrafią bezpiecznie i efektywnie korzystać z sieci – oraz Sieciuchy, czyli postacie budzące wstręt i odrazę, uosabiające internetowe zagrożenia. W ramach projektu stworzono również zestawy edukacyjne do wykorzystania przez nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz klas zerowych. Na pomoce dydaktyczne składają się scenariusz zajęć, zeszyty ćwiczeń oraz materiały audio. Materiały te można zamówić lub pobrać w wersji elektronicznej ze strony edukacja.fdds.pl. Znajdują się one ponadto w zakładce „Dla nauczycieli” na stronie głównej serwisu. Rodzice, odkrywając wspólnie z dzieckiem wirtualny świat, dowiedzą się, jak zadbać o bezpieczeństwo swoich pociech.

 

 

Jak dbać o bezpieczeństwo dziecka w sieci?

Każdy rodzic chce chronić swoje dziecko przed niebezpieczeństwem. Możemy zabronić dziecku korzystać z internetu albo nakazać mu usunięcie konta w mediach społecznościowych. Jednak to nie rozwiąże problemu. Trwałe efekty przyniesie jedynie przemyślana edukacja dziecka, jak bezpiecznie korzystać z internetu. Poniżej zebraliśmy wskazówki dla rodziców.

1. Staraj się edukować dziecko, czego nie warto publikować w sieci. Ważne, aby miało świadomość, że internet nie jest najlepszym miejscem do dzielenia się każdym zdjęciem i wyznaniem. Przekonaj dziecko do większej anonimowości w sieci.
2. Najmłodsze dzieci, które dopiero zaczynają korzystać z internetu, powinny odkrywać go wspólnie z rodzicami. Pokaż dziecku wartościowe strony internetowe, serwisy i aplikacje. Postaw na te, które będą rozwijać malucha, a może nawet wniosą wartość w życie całej Twojej rodziny.
3. Nie możemy mówić o bezpieczeństwie dzieci i młodzieży w internecie bez przestrzegania zasady ograniczonego zaufania. Wytłumacz dziecku, że nikomu w sieci nie można nadmiernie ufać. Nie bój się mówić wprost o pewnych zagrożeniach; o tym, że poznanym na czacie rówieśnikiem może być dorosły i że może mieć złe zamiary.  
4. Spróbuj przekonać dziecko, by informowało Cię o planach spotkania z osobami poznanymi w internecie. 
5. Nie złość się i nie karć dziecka, jeśli przyłapiesz je na oglądaniu treści dla dorosłych. Porozmawiaj z nim – być może maluch trafił na nie przypadkiem. Dziecko w takich sytuacjach powinno wiedzieć, że może się do Ciebie zwrócić i powiedzieć, jakie treści w internecie je przestraszyły, zniesmaczyły, zawstydziły. Rozważ też zainstalowanie oprogramowania filtrującego treści (tzw. blokady rodzicielskiej).
6. Naucz dziecko netykiety, czyli savoir-vivre’u w komunikacji w sieci. Dzięki temu dziecko nie stanie się internetowym hejterem i prześladowcą.

Internet może być wielkim dobrodziejstwem dla dziecka i wcale nie musi stanowić dla niego niebezpieczeństwa. Najpierw warto jednak nauczyć je prawidłowego korzystania z sieci oraz uczulić na pewne zagrożenia i niewłaściwe zachowania innych użytkowników.